Błogosławiona Męka i Zmartwychwstanie z otchłani Pana naszego Jezusa Chrystusa, przypieczętowane po 40 dniach chwalebnym Wniebowstąpieniem to centralne wydarzenia w historii ludzkości. Otworzyły one bowiem wszystkim ludziom perspektywę wiekuistego szczęścia w niebie, jeśli tylko wieść będziemy zbożny żywot.
W Polsce, podobnie jak w wielu krajach chrześcijańskich, okres wielkanocny jest czasem rodzinnego świętowania. Polskie obchody tego święta mają naturalnie także swój specyficzny, polski charakter. Przede wszystkim Niedziela Wielkanocna i Poniedziałek Wielkanocny są dniami ustawowo wolnymi od pracy. W szkołach dzieci i młodzież mają dodatkowo po kilka dni wolnych przed i po świętach – tym samym mamy ferie wielkanocne. Święto rodzinne – ale jakże inny to wymiar rodziny niż podczas Świąt Bożego Narodzenia. Boże Narodzenie uświadamia nam, jak cennym darem są dzieci w rodzinie. Dramatyczne wydarzenia Wielkiego Tygodnia zwracają uwgę na to, że więzi rodzinne weryfikują trudne chwile. Gdy wszyscy cierpiącego Chrystusa opuścili, została przy nim Matka. Gdy zmartwychwstał, musiał przekonywać i umacniać na duchu innych – Matka nigdy w Niego nie zwątpiła.
Obchody świąt Wielkiej Nocy poprzedza czterdziestodniowy post, zaczynający się Środą Popielcową. Post ten upamiętnia czterdzieści dni postu Pana Jezusa na pustyni, poprzedzające Jego publiczną działalność. To dla nas chrześcijan czas na refleksję nad celem i sensem naszego życia, uporządkowania go w perspektywie nauki głoszonej przez Pana Jezusa, które to głoszenie przypłacił nienawiścią Mu współczesnych, która posunęła się do ukrzyżowania Go, do bogobójstwa.
W czasie Wielkiego Postu w Polsce nie tańczy się, nie urządza zabaw ani dyskotek. Nie ma także wesel (z wyjątkiem niedziel, które z liczby 40 dni postu są wyłączone). To oczywiście powoduje, że Niedziela Wielkanocna i Poniedziałek Wielkanocny są czasem szczególnie dużej liczby hucznych weselisk. Sama Środa Popielcowa jest dniem tzw. ścisłego postu, tzn. nie tylko nie można w tym dniu tańczyć ani jeść mięsa ani pić napojów alkoholowych, ale można spożyć jedynie trzy posiłki, w tym tylko jeden do syta. Oprócz znanego w całym świecie nabożeństwa drogi krzyżowej, ludzie udają się na specyficznie polskie nabożeństwo Gorzkich Żali. Śpiewane są piękne polskie pieśni wielkopostne.
Wielki Post to czas rekolekcji. Wiele osób w duchu pokutnym podejmuje się dobrowolnych wyrzeczeń, podejmuje też dobrowolne okresowe lub stałe postanowienia abstynenckie.
Już na dwa tygodnie przed Świętami wszyscy myślą o swych krewnych i znajomych, zakupują kartki i wysyłają świąteczne życzenia. W Święta każdy chętnie czyta korespondencję od bliskich ciesząc się, że o nim pamiętają.
Niedziela przed Świętami nazywana jest w Polsce Niedzielą Palmową. Upamiętnia ona uroczysty wjazd Chrystusa do Jerozolimy. Z młodych pędów wierzby z pączkami wije się tak zwane „palmy”, które zanosi się do kościoła do poświęcenia. W niektórych rejonach Polski przygotowanie palm stało się prawdziwym rytuałem i okazją do współzawodnictwa na największą i najpiękniejszą palmę.
Potem zaczyna się tzw. Wielki Tydzień. W Wielkim Tygodniu w Wielki Piątek obowiązuje ścisły post. W Wielką Sobotę obowiązuje post zwykły, tzn. można jeść do syta, jedynie nie wolno tańczyć ani jeść mięsa. W niektórych regionach Polski praktykuje się także zwykły post w Wielką Środę. Jest to dużym wyzwaniem zwłaszcza dla kobiet, które przygotowują smakowite potrawy na dni świąteczne.
Wspominamy namaszczenie Chrystusa w Betanii w domu Marty i Marii oraz Łazarza, Chrystus spowodował śmierć drzewa figowego, gdyż nie znalazł na nim owoców, a jedynie same liście
Wspominamy zapowiedź zdrady Judasza i zaparcia się Piotra, Jezus podczas polemik ze starszyzną żydowską zapowiada zniszczenie Jerozolimy, koniec świata, który zamknie dzieje ludzkości oraz najważniejsze wydarzenie - swoje Zmartwychwstanie.
Wspominamy zdradę Judasza, Sanhedryn na tajnej naradzie postanawia zgładzić Jezusa, do czego przyczynia się Judasz, który zawierając pakt z radą żydowską zdradza Mesjasza za 30 srebrników. Obiecuje tym samym śledzenie Chrystusa, a gdy Ten będzie sam – zawiadomienie rady i ułatwienie pojmania Chrystusa.
Od Wielkiego Czwartku panuje w domach podniosła atmosfera. Wieczorem nikt nie wykonuje już żadnych prac domowych. Wszyscy w miarę możności udają się w świątecznych strojach na Mszę Św. Ostatniej Wieczerzy. Msza ta ma niecodzienny charakter: rozpoczyna się we wspaniałej oprawie muzycznej, lecz w połowie milkną organy i dzwonki, a ministranci od tego momentu posługują się drewnianymi kołatkami. Czytania i modlitwy koncentrują się wokół Ostatniej Wieczerzy, którą Chrystus spożył ze swymi uczniami, ustanawiając Sakrament Eucharystii, a także zdradę Judasza, aresztowanie i uwięzienie Chrystusa. Najświętszy Sakrament jest umieszczany procesyjnie w kaplicy ciemnicy (więzienia).
W Wielki Piątek wieczorem po pracy ponownie całe rodziny udają się do kościoła, tym razem na Liturgię Męki Pańskiej, wspomnienie zbawczego dzieła Męki i Śmierci Pana naszego Jezusa Chrystusa. Ten dzień to dzień bez Mszy Św. Nie gra się na organach, a kapłani modlą się w szatach żałobnych. Kulminacyjnym momentem Liturgii jest oddanie przez wszystkich obecnych czci krzyżowi, do którego kolejno podchodzą i całują przyklękając. Wspomina się proces pokazowy Chrystusa i Jego bezpodstawne skazanie na ukrzyżowanie ze szczególnym okrucieństwem, śmierć na krzyżu i złożenie w grobie. Symbolicznie następuje przeniesienie Najświętszego Sakramentu do kaplicy Grobu Pańskiego.
Natomiast rankiem w Wielki Piątek w wielu miejscowościach wystawiane są pod gołym niebem misteria Męki Pańskiej. Ludowi aktorzy dziedziczą swe role często po ojcach i dziadach. Miesiącami odbywają się próby. Miejscowi rzemieślnicy przygotowują akcesoria: zbroje rzymskich rycerzy, stroje z owego czasu, elementy dekoracji. Ludzie zjeżdżają się na misteria z okolicznych wiosek, czy nawet z odległych zakątków Polski. Niektóre misteria są wystawiane z ogromnym rozmachem. Zaczynają się od szóstej rano, a kończą w południe. Widzowie stają się uczestnikami przedstawianych wydarzeń, śpiewają pieśni wielkopostne, do głębi przeżywając Mękę i Śmierć Pańską.
W Wielką Sobotę od rana dzieci i dorośli udają się do kościoła, by poświęcić pokarmy, które będą spożywane w dni świąteczne, a także by zaczerpnąć zapas wody święconej na kolejny rok. Do poświęcenia przynoszą między innymi pisanki, gotowane jajka, kunsztownie malowane od samego rana. W wielu regionach Polski malowanie pisanek to także element ludowej tradycji. Po poświęceniu pokarmów wszyscy nawiedzają też Grób Pański, przy którym wartę honorową trzymają strażacy bądź żołnierze. W niektórych miejscowościach warty zaciągają strażnicy w strojach historycznych (rzymskich, polskich lub tureckich, w zależności od lokalnej tradycji).
W ten dzień lub następny rolnicy idą do obór i wychodzą na pole, by poświecić wodą świeconą bydło, trzodę i zasiewy.
W Kościele to dzień żałoby. Ołtarz, z którego zdjęto szaty w Wielki Piątek, pozostaje nie nakryty.
Obecnie nie sprawuje się żadnej liturgii w ten dzień. Jadnakże w dawnej Polsce, którą jeszcze niektórzy pamiętają, w Wielką Sobotę odprawiano przy ołtarzach bocznych Msze Św. żalobne (w czarnych ornatach). Palono też ciernie - symbol Męki Pańskiej.
Ciąg dalszy na następnej stronie
Robert
[Wykorzystano materiały pierwotnie przygotowane przez autora (wraz z tłumaczeniem na niemiecki) na wyjazd w ramach projektu Commenius LO im. WP w NDM]