herezja polegająca na przekonaniu o zbawieniu poprzez posiadanie wiedzy tajemnej, charakterystyczna dla licznych panteistycznych sekt, pogląd, jakoby materia była zdegenerowanym duchem, a cały wszechświat deprawacją bóstwa, a zbawienie wyobrażają sobie jako odtworzenie pierwotnego bóstwa i zniszczenie materii; gnostycyzm obejmuje mnóstwo rozmaitych ideologii, wzajemnie ze sobą sprzecznych